در آستانه ظهور

دانشمندان اسلامى نيز با الهام از قرآن ، در اين باره بحث و گفتگو كرده اند و هر يك از دو نظريّه پيش گفته ، در ميان آنان ، طرفدارانى دارد و به آياتى از قرآن براى اثبات هر يك از آن دو ، استدلال شده است [۱] . اكثر قريب به اتّفاق مفسّران ، از جمله شيخ طوسى ، [۲] طبْرِسى ، [۳] سيوطى ، [۴] ابن كثير ، [۵] مَراغى [۶] و علّامه طباطبايى ، [۷] آفرينش ابتدايى آدم را از خاك (بر خلاف فرضيّه تكامل) با آيات قرآن ، منطبق دانسته اند . برخى ديگر نيز آن را با قرآن ، سازگار دانسته اند . [۸] پاره اى نيز به طور ضمنى ، نظريّه تكامل را پذيرفته و كوشيده اند آن را فى الجمله ، با قرآن ، تطبيق دهند . [۹]

علّامه طباطبايى مى گويد :

ممكن است برخى براى اثبات فرضيّه تكامل ، به آيه  «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى ءَادَمَ وَنُوحًا وَءَالَ إِبْرَاهِيمَ وَءَالَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ»  [۱۰] استدلال كنند ، بدين سان كه «اصطفى» به معناى برگزيدنِ نخبه هر چيزى است و برگزيدن آدم ، در صورتى است كه در زمان وى ، افرادى به عقل ، مجهّز نبوده اند و خداوند ، آدم را از ميان آنان برگزيده و به عقل ، مجهّز كرده است . در نتيجه ، آدم با جهش خدايى از يك نوعِ جنبنده ، به نوعى ديگر منتقل شده است . آن گاه ، نسل او فزونى گرفت و نسل انسان ناقص اوّلى ، رو به نقصان نهاد تا منقرض گرديد ؛ امّا با توجّه به كلمه  «الْعَالَمِينَ»  كه بر سر آن ، «ال» آمده و افاده عموم مى كند ، مقصود ، اين است كه آدم ، نوح ، آل عمران و آل ابراهيم ، بر تمام معاصران خويش و آيندگان ، برترى داشته و از ميان آنان برگزيده شده اند ، با اين تفاوت كه برگزيدگى آدم عليه السلام فقط بر آيندگان است ، و در آيه ، هيچ دليلى بر گزينش آدم از بين انسان هاى اوّلى وجود ندارد . [۱۱]

وى در جاى ديگر مى گويد :

آياتى كه پيش از اين ، مورد توجّه قرار داديم ، [۱۲] مبدأ پيدايش نسل انسان را به يك جفت انسان نسبت مى دهد كه خود آن دو ، نسلِ كسى نبوده و از هيچ جاندارى زاده نشده اند . [۱۳]

تورات نيز بر آفرينش ابتدايى آدم از خاك ، صحّه مى گذارد و از اين جهت ، با قرآنْ سازگار است ، آن جا كه مى گويد :

خداوند ، آدم را از خاك زمين بسرشت و در بينى وى ، روح حيات دميد و آدم ، نَفْس زنده شد . [۱۴]

شايان ذكر است كه اعتقاد به نظريّه تكامل ، به هيچ وجه به معناى انكار صانع و عدم توجّه به خدا و دين نيست و با اعتقاد به ربوبيّت خداوند ، تباينى ندارد ؛ زيرا تحوّلِ چيزى به چيز ديگر در جهان (خواه در انواع و يا هر چيز ديگر) ، نشان دهنده نظام متقن طبيعت است كه به قدرت خداوند حكيم ، طرّاحى شده است . داروين ، خود نيز تصريح مى كند كه در عين قبول تكاملِ انواع ، خداپرست است و اصولاً بدون قبول خدا نمى توان تكامل را توجيه كرد . [۱۵]

از طرفى ، اگرچه داروين و گروهى از طرفداران نظريّه او ، نژاد انسانى را به نوعى از ميمون ها ـ كه ظاهرا بيشترين شباهت را به انسان دارند ـ ، منتهى مى كنند ، همه طرفداران نظريّه تكامل ، اين امر را نپذيرفته اند و بويژه در باره حلقه مفقود ميان انسان و موجودات ديگر ، اختلاف هاى بسيارى وجود دارد [۱۶] . [۱۷]

پی نوشت : 
[۱]  براى ديدن مجموعه اى از اين آرا ، ر . ك : تأمّلى پيرامون مسئله تكامل ، فيض ؛ تبيين جهان و انسان ، رضوى . 

[۲]  التبيان فى تفسير القرآن : ج ۱ ص ۱۳۶ ـ ۱۳۷ . 

[۳]  مجمع البيان : ج ۲ ص ۷۶۳ . 

[۴]  الدرّ المنثور : ج ۱ ص ۱۱۱ . 

[۵]  تفسير ابن كثير : ج ۲ ص ۳۱۱ و ص ۵۷۰ . 

[۶]  تفسير المراغى : ج ۳ ص ۱۷۳ . 

[۷]  الميزان فى تفسير القرآن : ج ۴ ص ۱۴۳ ـ ۱۴۴ و ج ۱۶ ص ۲۵۵ ـ ۲۶۰ . 

[۸]  آدم و حوا ، بى آزار : ص ۵۹ ؛ خلقت انسان در بيان قرآن ، سحابى : ص ۸۰ ؛ قرآن و مكتب تكامل ، عقّاد : ۱۵ ـ ۱۹ . 

[۹]  تكامل در قرآن ، مشكينى : ص ۲۹ ؛ پرتوى از قرآن ، طالقانى : ج ۳ ص ۱۱۲ ؛ أصل الخلق ، سَبيط : ص ۳۸ . 

[۱۰]  آل عمران : آيه ۳۳ . 

[۱۱]  الميزان فى تفسير القرآن : ج ۱۶ ص ۲۵۹ . 

[۱۲]  منظور ، آيات ۷ تا ۹ از سوره سجده است . 

[۱۳]  الميزان فى تفسير القرآن : ج ۱۶ ص ۲۵۸ . 

[۱۴]  عهد عتيق : سِفْر پيدايش : كتاب ۲ ، فقره ۷ . 

[۱۵]  تكامل در قرآن : ص ۱۴ ـ ۱۵ ، تكامل جانداران ، محقّق داماد : ص ۱۷ ـ ۱۹ ، تفسير نمونه : ج ۱۱ ص ۸۵ ـ ۸۶ . 

[۱۶]  آفرينش و انسان ، جعفرى : ص ۹۱ ـ ۹۴ ؛ تكامل در قرآن : ص ۱۸ ؛ خديعة التطوّر : هارون يحيى : ص ۱۰۱ . 

[۱۷]  اين مقاله ، از دائرة المعارف قرآن كريم (ج ۱ ص ۱۲۸ ـ ۱۲۹) اخذ و تكميل شده است .